Turystyka

Na zwiedzających czekają szlaki turystyczne wiodące przez malownicze zakątki naszego terenu. Ci, którzy chcą spędzić tu więcej czasu, mogą skorzystać z bazy noclegowej w kilku nadwarciańskich ośrodkach wypoczynkowych, czy w gospodarstwach agroturystycznych. Szczególną atrakcją są spływy kajakowe. W wielu miejscach istnieją dogodne warunki do zwodowania kajaków, by odbyć niezapomniany spływ przepięknym, dzikim korytem Warty.

Szczególne miejsce wśród tutejszych ośrodków wypoczynkowych zajmuje Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy ZHP „Nadwarciański Gród”. Malowniczo położony w zakolu Warty, obok funkcji rekreacyjnej, obiekt ten zawsze pełnił rolę wychowawczą i edukacyjną dla dzieci i młodzieży. Przez ok. 50 lat funkcjonowania odwiedziły to miejsce tysiące gości, w tym grupy młodzieży z wielu, nawet najodleglejszych krajów.

PRZYRODA

Można śmiało stwierdzić, że to, co wyróżnia całą gminę Pątnów, to piękno krajobrazu. Wystarczy jednak spojrzeć na mapę topograficzną, by pod względem przyrodniczym łatwo jej obszar podzielić na dwie odróżniające się od siebie części, o wyraźnie odmiennym typie dominującego krajobrazu.

Część północną stanowią głównie pola uprawne. Charakteryzuje się ona odkrytą przestrzenią, pozbawioną obszarów leśnych, z nielicznymi, niewielkimi zadrzewieniami. Ta odkrytość krajobrazu doskonale ukazuje rzeźbę terenu, która na większości obszaru jest niezwykle ciekawa. W głębokich dolinach płynie tu równolegle do siebie kilka strumieni, co nadaje krajobrazowi cech falistości i przekłada się na jego malowniczość. Co ciekawe, ta cecha nie dotyczy wybranych fragmentów przestrzeni, tylko niemal całego obszaru Gminy. Wędrując praktycznie każdą polną drogą można podziwiać ten niezwykle harmonijny, urokliwy wiejski krajobraz. Niezależnie od jego piękna, poza dolinami cieków, rozległe obszary pól uprawnych nie należą do najwartościowszych przyrodniczo.

Całkowicie odmiennie pod tym względem prezentuje się część południowa. Pokryta lasem, w dużej części będąca obszarem nadwarciańskim, z jeszcze bardziej skomplikowaną rzeźbą, o wyjątkowych walorach przyrodniczych. Znaczną część tego obszaru obejmuje Załęczański Park Krajobrazowy z obszarem NATURA 2000, stanowiący blisko połowę powierzchni Gminy.

Warta przepływa przez Załęczański Park Krajobrazowy charakterystycznym, tzw. Wielkim Łukiem, rzeźbiąc w podłożu głębokie przełomy: Przełom Działoszyński, Załęczański Łuk Warty oraz Przełom Krzeczowski. Określa się, że strefa Wielkiego Łuku Warty, to najpiękniejszy i najbardziej zróżnicowany przyrodniczo odcinek biegu tej rzeki. W granicach gminy Pątnów znajduje się niemal cały odcinek zwany Załęczańskim Łukiem Warty, będący jej urokliwą atrakcją. Warta całkowicie odwraca tu kierunek swego biegu z zachodniego na wschodni. Charakterystyczną cechą tego odcinka jest stosunkowo płaski prawy brzeg, w przeciwieństwie do lewego, stromego i wysokiego, pociętego licznymi wklęsłymi formami polodowcowymi w postaci wąwozów, parowów i debrzy.

Załęczański Łuk Warty zaczyna się malowniczą skalną bramą, dokładnie tam, gdzie Warta dopływa do granic gminy Pątnów. Po lewej stronie koryta Warty, nad silnie przewężonym odcinkiem doliny, wznosi się ostaniec jurajski Góra Wapiennik (zwana też Górą Wapno), zaś po prawej stronie –  Góra św. Genowefy. Niegdyś, przed nadejściem lodowców, wzgórza te stanowiły jedną całość, jednak choć jurajskie ostańce ZPK zbudowane są z twardych wapieni skalistych, nie były w stanie oprzeć się dynamicznym procesom geologicznym. W plejstocenie topniejący lądolód uwalniał ogromne ilości wód, które podczas intensywnego odpływu powodowały silną erozję wgłębną. Energia wody wspomagana procesami krasowymi przebiła na dwie części stojący na jej drodze jurajski ostaniec. W ten sposób powstała skalna brama Góry Wapiennik i Góra Św. Genowefy oraz przełomy Wielkiego Łuku Warty.

Dziś Góra Wapiennik jest całkowicie pokryta sosnowym lasem, przez co widoczne niegdyś na jej szczycie wychodnie wapieni są ukryte w roślinności. Cały czas jednak, zarówno wśród naturalnych form skalnych, jak i w zboczach starych wyrobisk wapieni,  znajdziemy tu przedstawicieli osobliwej, wapieniolubnej roślinności, której istnienie ściśle związane jest z jurajskim, węglanowym podłożem. Prawa część skalnej bramy, czyli Góra Świętej Genowefy, z największą i najbardziej malowniczą wapienną skałą Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, poprzez jej częściowe odsłonięcie, jest obecnie znacznie lepiej widoczna.

Naturalne koryto rzeki w obrębie Załęczańskiego Łuku to idealne środowisko życia wielu gatunków zwierząt. Dolinę rzeki licznie zamieszkują ptaki, a wśród nich prawdziwe  ornitologiczne osobliwości, jak choćny łabędzie krzykliwe, które upodobały sobie załęczański odcinek Warty, jako miejsce zimowania. Przez wiele lat gniazdowały na pobliskich śródleśnych stawach. 

Żyje tu również gągoł – rzadki gatunek kaczki o dużych wymaganiach lęgowych.

Trzeba też wymienić tracze nurogęsi – rybożerne ptaki spokrewnione z kaczkami. Dziś gniazdują już na wielu odcinkach Warty i mniejszych rzeczkach, lecz jeszcze niedawno, przez wiele lat Wielki Łuk Warty był jedynym na Warcie (poza rejonem ujścia do Odry) miejscem ich gniazdowania.

Spotkamy tu również rybołowa – pięknego skrzydlatego drapieżnika.

Od kilku lat zaczęły pojawiać się czaple białe, a od niedawna nawet ogromne bieliki.

PRZYRODNICZE OBIEKTY CHRONIONE

NATURA 2000

Obszar NATURA 2000 Załęczański Łuk Warty PLH100007 jest ważnym obiektem przyrodniczym dla ochrony bioróżnorodności. Stwierdzono tu występowanie ponad 100 zbiorowisk roślinnych, w tym z ciekawymi gatunkami wapieniolubnymi. Dobrze zachowane są płaty naturalnych drzewostanów dębowych. Obszar wyróżnia się obecnością formacji krasowych z jaskiniami – miejscami zimowania nietoperzy. We florze liczne są gatunki roślin chronione prawnie, gatunki rzadkie i zagrożone. Ciekawym elementem flory wapieniolubne gatunki roślin naczyniowych o charakterze górskim.

Załęczański Park Krajobrazowy

Załęczański Park Krajobrazowy powołano 5 stycznia 1978 r., jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w kraju. Powierzchnia Parku wynosi 14.485 ha, a jego strefy ochronnej 12.328 ha. Położony jest w południowo-zachodniej części województwa łódzkiego, w gminach Pątnów, Wierzchlas i Działoszyn. 

Załęczański Park Krajobrazowy obejmuje północno-wschodni fragment Wyżyny Wieluńskiej, będącej częścią Jury Polskiej, zamykając od północy system jurajskich parków krajobrazowych. Powstał, aby chronić niepowtarzalny krajobraz jurajskich wapiennych ostańców wraz z wijącą się pomiędzy nimi rzeką Wartą.

Warta, zataczając tu swój tzw. Wielki Łuk, mijając nieliczne wioski, przebija się raz to przez wapienne, raz to przez piaszczyste podłoże, tworząc głębokie przełomy: Przełom Działoszyński, Załęczański Łuk Warty oraz Przełom Krzeczowski. Jej mało zmieniona przez ludzi dolina i naturalne, niemal dziewicze koryto stanowią ogromną przyrodniczą wartość. Wszędzie zauważymy formy związane z naturalną, tzw. niszczącą i twórczą działalnością rzeki w postaci meandrów, zakoli, niezliczonych wysp, wysepek i piaszczystych łach. 

Dość liczną grupę przyrodniczych obiektów chronionych w obszarze Gminy stanowią użytki ekologiczne. Niemal wszystkie to śródleśne jeziorka i bagienka. Jest ich 14, a największa ich koncentracja znajduje się w kompleksie leśnym pomiędzy Kałużami a Budziakami. Stanowią siedlisko występowania wielu gatunków roślin wodnych i torfowiskowych. Są także miejsce życia licznych gatunków zwierząt związanych z tego typu siedliskiem. Wzbogacają również leśny krajobraz, a niektóre z nich są naprawdę urokliwe.

Jeden z użytków ekologicznych,  starorzecze Wronia Woda, wiąże się bezpośrednio z doliną Warty. Cały zewnętrzny odcinek łukowato wygiętego starorzecza w postaci wysokiej, stromej,  pokrytej sosnowym lasem skarpy, pokrywa się z granicami gminy Pątnów. Oglądany właśnie z tej perspektywy  prezentuje się szczególnie malowniczo.

To ogromne jezioro zakolowe powstałe stosunkowo niedawno poprzez odcięcie fragmentu Meandra Jarzębskiego.

Starorzecza są dla przyrody niezwykle ważne, praktycznie niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu rzeki. Pełnią m.in. rolę schronień, bogatych żerowisk, wylęgarni i odchowalni wielu organizmów wodnych. 

Starorzecze Wronia Woda po utracie stałego połączenia z korytem Warty szybko ulega roślinnej sukcesji. Porastają je typowe dla tego środowiska, pospolite zbiorowiska wodne i bagienne. W ostatnich latach silnie rozwinął się zespół lilii wodnych z pięknie kwitnącymi grzybieniami białymi, pokrywającymi znaczną powierzchnię lustra wody.

Pomniki przyrody

Na terenie gminy Pątnów ochroną prawną w formie pomnika przyrody objęto 15 obiektów. Najczęściej są to drzewa – okazałe osobniki dębów, lip, jesionów, czy klonów. Największe ich skupisko (10 drzew) znajduje się w parku wiejskim w Pątnowie. Pozostałe 5 rozlokowanych jest w obszarze Załęczańskiego Parku Krajobrazowego.

Jedynym pomnikiem przyrody nie będącym drzewem jest niezwykły obiekt geologiczny – zespół źródeł o nazwie Granatowe Źródła.

Granatowe Źródła to bardzo wydajne źródła krasowe, czyli tzw. wywierzyska, należące do podziemnych form krasu. Wywierzyska, to miejsca wypływu wód krasowych na powierzchnię, najczęściej wprost ze szczelin skalnych. Zasilają je wody krążące w krasowych próżniach stanowiących komunikujący się ze sobą hydrauliczny system szczelin i kanałów. Wyprowadzane są na powierzchnię kanałem zbiorczym w formie skoncentrowanego wypływu.

Granatowe Źródła należą do stosunkowo rzadko występujących u nas wywierzysk terasowych. Charakteryzują się znaczną wydajnością. Wypływają ze szczelin w wapieniach jury górnej, u podnóża stromej skarpy tarasu zalewowego Warty, w pobliżu odcinka rzeki  zwanego Meandrem Jarzębieskim. W oddalonych o kilka metrów od siebie szczelinach widać wypływ silnych strumieni wody, tworzących wyraźne stożki napływowe. Krystaliczna woda w zbiorniku posiada głęboką, granatową barwę, stąd nazwa „Granatowe Źródła”.